NPA borin saman við stofnanaþjónustu við fatlað fólk

NPA - notendastýrð persónuleg aðstoð

NPA eykur frelsi, losar fjötra og bætir borgaraleg réttindi fatlaðs fólks sem þarf aðstoð í daglegu lífi til að njóta réttinda, sinna skyldum, öðlast ábyrgð og lifa því sjálfstæða lífi sem það vill.

Því lífi sem fólk almennt tekur sem sjálfsögðum hlut og allir Íslendingar eiga rétt á skv. Stjórnarskrá, landslögum og mannréttindasáttmálum. Hér verður eldra þjónustukerfi borið saman við NPA bæði hvað varðar skipulag þjónustunnar og kostnaðarþætti. Ekki er um tæmandi yfirlit að ræða, en leitast við að draga fram muninn á NPA og stofnanaþjónustunni.

NPA þjónusta, virkari velferð

NPA færir völd og ábyrgð til fatlaðs fólks frá stofnanaþjónustunni; valdefling. NPA styður við frelsi fólks með þörf fyrir aðstoð og eykur möguleika þess til sjálfstæðs heimilishalds, fjölskyldulífs, menntunar og atvinnu á við aðra. NPA styður við jafnrétti og jafnræði maka fatlaðra borgara.

NPA styður við réttindi barna

NPA þjónusta gerir fjölskyldum fatlaðra barna kleift að lifa sínu lífi eins og aðrar fjölskyldur með börn. Foreldrarnir geta ákveðið og stjórnað daglegu lífi sínu eins og aðrar fjölskyldur. Börnin fá fast, öruggt og viðeigandi aðstoðarfólk skv. eigin vali foreldra. NPA gerir barni með mikla þörf fyrir aðstoð í daglegu lífi mögulegt að búa heima hjá sér eins og sjálfsagt þykir um önnur börn. NPA styður einnig við réttindi barna sem eiga fatlaða foreldra og eru með NPA.

NPA styður við jafnrétti kvenna

74% fólks með NPA þjónustu í Noregi telur þjónustuna „afar mikilvæga“ varðandi það að vera ekki háður fjölskyldu sinni og vinum um aðstoð. Konur sérstaklega meta NPA sem „afar mikilvæga“ í enn stærra hlutfalli en karlar. (Noregur, NHF, Østlandsforskning: Selvstyrt og velstyrt? 2003).

NPA er ekki fyrst og fremst spurning um „hagkvæmni“, hvernig ódýrast er að halda fötluðu fólki á lífi líkt og á fyrri tíð hreppsómaga, átthagafjötra og vistabanda jaðarsettra hópa. Markmið með NPA er að fatlað fólk búi við sama búsetu-, atvinnu- og menntafrelsi og aðrir borgarar og frelsi til athafna og fjölskyldulífs á hverjum degi enda gilda landslög um þessa málaflokka og fleiri um alla borgara, en ekki bara ófatlaða borgara. Þetta virðist stundum gleymast.

NPA þjónusta og núverandi stofnanaþjónusta borin saman

Hin hefðbundna þjónusta sveitarfélaga, ríkis og stofnana er hugmyndafræðilega og skipulagslega komin í öngstræti. Sú þjónusta er bæði valdsviptandi og aðgreinandi fyrir fatlað fólk. Eitt af því sem einkennir þjónustuna er að í mjög takmörkuðum mæli er gert ráð fyrir að borgarinn lifi virku lífi í samfélaginu og haldi sínum borgaralegu réttindum og skyldum. T.d. sé í námi, vinnu eða virku almennu félagslífi meðal fólks. NPA þjónustan snýr valdapýramídanum við og setur fatlaðan borgara efst. Launakostnaður vegna NPA aðstoðarfólks er ekki meiri en starfsmanna núverandi opinberra þjónustuveitenda og stofnana. Hvaða hæfileika og fagkunnáttu NPA aðstoðarfólk þarf að hafa ræðst af vilja og er ákvörðun þess borgara sem er með NPA. Það er kominn tími til að fatlað fólk njóti fullra mannréttinda í samfélaginu.

Noregur

Í Noregi er þjónusta við fatlað fólk að mörgu leyti svipuð og áskoranir þær sömu og á Íslandi þó lagaumhverfið sé ólíkt, en Norðmenn hafa þó lögfest NPA þó ekki sé sú löggjöf fullnægjandi. Ennfremur er í gangi tilraunaverkefni í Noregi þar sem ríkið fjármagnar alfarið NPA og fleiri þjónustur í 18 sveitarfélögum. Þetta er m.a. tilkomið vegna óánægju með hversu mismunandi þjónusta sveitarfélaga er gagnvart fötluðu fólki. Í Noregi búa rúmlega 5 milljónir manna og sveitarfélögin þar eru 428 að tölu og fylkissveitarfélög 19. Á Íslandi búa 330 þúsund manns í rúmlega 70 sveitarfélögum og hvað varðar þjónustu við fatlað fólk skiptast þau niður á 15 þjónustusvæði þar sem aðstæður eru mjög mismunandi, m.a. þegar horft er á þéttbýli og íbúafjölda.

Hér er vísað til greinar Ann Kristin Krokan, sem leiðir pólitísk málefni hjá ULOBA, en þessi grein var birt í september 2016 á fréttavef í eigu KS, www.ks.no, sem eru vinnuveitendasamtök sveitarfélaganna í Noregi. ULOBA er stærsta samvinnufélag um NPA í eigu fatlaðs fólks í Noregi og er aðalfyrirmyndin að tilurð NPA miðstöðvarinnar. Grein Ann Kristin nefnist „Hin mikla blekking sveitarfélaganna“ og er hér í lauslegri þýðingu:

„Norska Stórþingið samþykkti samhljóða að festa réttinn til NPA í lög. Núna eru norskir þingmenn valdalausir áhorfendur að því hvernig sveitarfélögin sniðganga og setja NPA í uppnám. Rökin eru efnahagsleg; að NPA sé of kostnaðarsöm þjónusta. Þetta eru blekkingar.

Fatlað fólk í Noregi hefur átt rétt á nauðsynlegri aðstoð í tugi ára, en þjónustan hefur verið skipulögð sem heimaþjónusta, heimahjúkrun, liðveisla, skammtímavistun (hvíldarinnlögn) á stofnunum o.fl. NPA felur í sér rétt til að fá aðstoðina skipulagða á þann hátt að við, fatlað fólk, getum sjálf valið hver aðstoðar okkur, við hvað, hvenær og hvar.

Hvers vegna NPA borgar sig

1. Starfsfólk í heimaþjónustu og heimahjúkrun notar, samkvæmt KS, vinnuveitendasamtökum sveitarfélaganna í Noregi, 40 til 50% af vinnutíma sínum í að ferðast á milli þeirra borgara sem fá þjónustuna. NPA aðstoðarfólk notar allan vinnutímann við aðstoð. Sá raunverulegi vinnutími sem notaður er við aðstoð „maður á mann“ er mikilvæg gæðaviðmiðun þegar NHO Service (fyrirtækja- og vinnuveitendasamtök í Noregi) meta félagslega þjónustu og umönnunarþjónustu í greiningum á þjónustu sveitarfélaga.
2. NPA er ódýrari en hefðbundin þjónusta vegna þess að ekki er krafist að NPA aðstoðarfólk hafi formlega fagkunnáttu.
3. Sveitarfélagið útvegar eða ber kostnað vegna aksturs bifreiða milli þeirra borgara sem fá heimaþjónustu og heimahjúkrun.
4. Stofnanavistun er dýr vegna þess að hún krefst þess að fasteign sé byggð fyrir stofnunina og krefst reksturs hennar og viðhalds. Rannsókn sýnir að „hagvæmni stærðarinnar í rekstri“ stofnunarinnar er fullnýtt við 5 íbúa. NPA aðstoðarfólk vinnur á einkaheimili.
5. Í hefðbundnu þjónustu sveitarfélags hvílir á sveitarfélaginu öll umsýsla og stjórnun vinnunnar við þjónustuna. Í NPA fyrirkomulaginu er það borgarinn er fær aðstoðina sem úfærir eða annast þennan þátt.
6. Gert er mikið vandamál úr því þegar NPA er notað af fatlaðri manneskju á ferðalögum og mörg sveitarfélög setja hömlur hvað þetta varðar. Ein klukkustund í NPA kostar sveitarfélagið það sama óháð því hvar aðstoðin fer fram. Ef ég, sem fötluð manneskja, vel að forgangsraða og nota úthlutaða NPA tíma í ferðalag umfram annað, verð ég líklega að draga þá tíma frá þeim tímum sem notaðir eru til annarra athafna á tilteknu tímabili. Þetta hefur engar fjármálalegar afleiðingar fyrir sveitarfélagið.
7. Skýrslur í Noregi og öðrum löndum sýna að atvinnuþátttaka borgarans sem er með NPA og fjölskyldu hans eykst með NPA. (Ávinningurinn hefur verið metinn á 350.000 norskar krónur (4,9 milljónir ísl. kr.) á ári (árið 2009) á hvern borgara sem er með NPA. Econ, 2010).
8. Aukin félagsleg þátttaka hefur í för með sér bætta heilsu og sveitarfélögin spara því „heilsukrónur“ á því að nota NPA.

Hversvegna berjast þá sveitarfélögin og KS (vinnuveitendasamtök sveitarfélaganna í Noregi) gegn NPA? Fyrst þetta snýst ekki um hagkvæmni er nærtækast að gera ráð fyrir að það sé vegna gamalla og ólýðræðislegra þarfa fyrir að halda í völd og vera við stjórnvölinn.“

Ragnar Gunnar Þórhallsson.
Höfundur greinarinnar ber einn ábyrgð á því sem þar er sett fram.